ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖАСТАР СУБМӘДЕНИЕТІ

Жастар проблемасы қашанда қоғамның өзекті мәселелерінің негізі болып табылған. Әдебиетімізде жастар көп жылдар бойы жеке әлеуметтік-демографиялық топ болып қарастырылған жоқ. Тек 1960 жылдардан бастап «Жастар» түсінігіне анықтама беріле бастады, «Жастар» -жас айырмашылығы, әлеуметтік жағдайы және әлеуметтік-психологиялық ерекшелігіне тән әлеуметтік-демографиялық топ.  Ал нақты жастар субмәдениетін қарастыру елімізде Кеңес одағы ыдырағаннан кейін жүзеге аса бастады, ескі жүйе құлдырап, жаңа постиндустриалды қоғамға қадам басу, яғни қалыптасқан құндылықтар мен ережелер өзгеріп, жаңа әлеуметтік қоғамға тікелей әсер еткен реформалардың қабылдануы барлық әлеуметтік топтарға, әсіресе жастар қауымына ықпалын тигізбей қоймады. Жастар субмәдениеті проблемасын анықтау үшін, ең алдымен, «жастар» деген түсінікті қарастыру керек, яғни жастардың басқа топтардан айырмашылығын, жастардың жеке қасиеттері мен құндылықтарын, жастарға тән іс-әрекет пен жас тұлғаға әсер ететін факторлармен танысу қажет. Адамның жас шағы - құндылықтар жүйесінің қалыптасуы мен әлеуметтік статусының алғышарты болып табылады. Сонымен қатар осы шақта жастарға жаңаға деген ұмтылыс, ерекше болып көріну, белсенді өмір салтын ұстану тән, сондықтан жастар арасында нормадан ауытқушылықтар, яғни әртүрлі ықпалдарға еліктеушілік, оның ішінде батысқа еліктеушілік, әртүрлі жастар субмәдениетіне ену көрініс табады. Яғни «Жастар субмәдениеті» дегеніміз жеке адам дамуының өтпелі сатысы, жастардың рес­ми емес қатынастары және олардың өз­деріне ғана тән мақсаттарын табуы жеке суб­мәдениеттің қалыптасуының себебіне ай­налады, белгілі бір субмәдениет өкілдері киген киіммімен, сөй­леу мәнерімен, жаргондары және ай­р­ықша әуестенулерімен ерекшеленеді және үл­кендер әлеміне, қоғамның ережелері мен құндылықтарына деген өзіндік қар­сы­лықты білдіретінін көрсетеді. Мұндай топтарға жастар қай жолмен келеді немесе не әсер етеді дейтін болсақ, ол жастардың тікелей психологиялық ерекшелігімен байланысты, яғни ең алдымен, ата-ана­ла­ры мен мектеп тарапынан болатын ба­қы­лау­лардан босауға деген ұмтылыстан, эмо­­цияға аса берілгіштіктен, жасөспірімдік әсірелеушіліктен, өмірге қатысты ой­ла­ры­ның тым мінсіздігінен, адамгершілік ұста­ным­­дарының тұрақсыздығынан, жеке ада­ми құндылықтарының қалыптаспа­уы­нан. Қазіргі жаһандану заманында елімізде жастардың өз орнын тауып, жеке әлеуметтік топ болып, дұрыс бағытта дамуы қиынға соғуда. Олар­ға нағыз өмір туралы нақты кеңестер бе­ріп, уақытында өз өмірлік тәжірибемізбен бөлісіп, олардың бастан кешіргендеріне сыйластықпен қарауымыз қажет. Сондықтан отбасы жағдайы, мектеп қабырғасы жастардың қалыптасуының негізі болып табылғандықтан жастармен тең дәрежедегі позициясын ұстанып, тәрбиеге көбірек көңіл бөлгені дұрыс.

Қазақстандағы ресми емес қозғалыстарға белгілі бір стильдер мен бағыттардың араласып келуі тән. Қоғамдағы біркелкіліктің бол­мағандығына байланысты мәдени мұ­ралар элементтерінің де соншалықты сан­қыр­лылығы байқала түседі. Соңғы жылдары музыкалық суб­мә­дениет (поп, рок, рэп), гедонистік субмә­де­ниет (байкерлер, рейверлер және т.б.), спорт­тық субмәдениет (паркуршілер, сноу­бордшылар, скейтбордшылар), діни топтар (секталар) және жаңа технологияның дамуына байланысты (хакерлер, геймерлер) субмәдениет бірлестіктері ай­рық­ша даму үстінде. Готика, эмо, скинхэд, анимэ та­­бынушылары секілді спецификалық суб­­мәдениеттің түрлері бізде бар бол­ға­нымен басқа да шетелдермен са­лыстырғанда өте сирек кездеседі. Ресми емес бірлестіктер негізінен оқушылар, студенттер арасында пси­хо­ло­гиялық қалыптасу кезеңі мен әсіресе ата-ана та­ра­пынан болатын олқылықтардың қа­тар­ласуы салдарынан орын алады.

Болашақ иесі жастар болғандықтан, ең алдымен, осы аталған субмәденеттердің қоғамға пайдасы мен зиянын анықтамағанша, қоғамдағы рөлін бекітпегенше қарастырған мәселенің өзектілігі жойылмайды. Екіншіден, субмәдениеттер қоғамның көптеген аспектілеріне, оның ішінде қоғам тұрақтылығына тікелей әсер етеді, мысалы, радикалды бағыттағы бейформал бірлестіктер саясаттағы көзқарастарға қарсы пікірде болған жағдайда, қоғамда әртүрлі тәртіпсіздіктер, митингтер ұйымдастырып, инфрақұрылымдарды қалыптан шығаруы мүмкін, сондықтан қоғамдық орталарда саяси, әлеуметтік және басқа жағдайлар шарықтаған жағдайда субмәденет топтарының іс-әрекетін болжау және ақпараттандырылуы үшін субмәдениеттер түрлері мен типтерін қарастыру маңызды болып табылады.   Үшіншіден, дәл қазiр жастар саясаты енді жөнге қойылып келеді. Жастар ұйымдарының саны бар да, сапасы жоқ. Сондықтан осындай субмәдениеттерді қадағалайтын органдардың, заңдардың ашылуы біздің елге қажет боғандықтан, жастардың болашақ өміріне кедергі келтіретін, қоғамға зияны тиетін субмәдениеттерді қадағалау мәселесі маңызды болып табылады.

Әдебиеттер тізімі:

Әбдірайымова Г.С. / Жастар социологиясы: Оқу құралы - Алматы, 2008. - 256 б.

Туркпенова С.Ж. / Социальная адаптация как способ профессионального самоутверждения молодежи. Материалы II Конгресса социологов Казахстана - Астана, 2005. - 375 б.

Ғылыми жетекші:

Билялова Гульмира Кайсаровна

С.Торайғыров атындағы ПМУ, Әлеуметтану және саясаттану кафедрасының профессоры, философия ғылымдарының докторы